Zasady racjonalnego żywienia w chorobach układu krążenia
- ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT) na korzyść jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych,
- ograniczenie spożycia soli,
- redukcja masy ciała (jeżeli występuje nadwaga lub otyłość).
Istotny dobór tłuszczów i korzystne proporcje różnych kwasów tłuszczowych.
Dlatego w diecie osób z chorobami układu krążenia bardzo ważne jest wprowadzenie różnorodnych olejów bogatych w jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz margaryn miękkich produkowanych z tych olejów. Najmniej nasyconych kwasów tłuszczowych ma niedoceniany w Polsce olej rzepakowy oraz oliwa z oliwek. Tłuszcze te bogate są w kwas oleinowy, który zmniejsza stężenie złego cholesterolu (LDL- odpowiedzialny za tworzenie się płytek miażdżycowych), nie zmniejszając jednocześnie stężenia korzystnych lipoprotein HDL (dobry cholesterol). Olej słonecznikowy, sojowy, krokoszowy, kukurydziany oraz olej z zarodków pszennych są bogatym źródłem kwasów omega-6 (kwas linolowy) oraz omega-3 (kwas alfa- linolenowy). Najwięcej znajdziemy ich w oleju sojowym i rzepakowym. Kwasy te w istotny sposób obniżają cholesterol całkowity.
Bardzo ważne jest uwzględnienie tłuszczy ryb i ssaków morskich bogatych w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, głównie kwasy omega-3. Ich źródłem są tłuste ryby: makrela, łosoś, sardynki, tuńczyk, śledzie.
Dobrym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych są: orzechy włoskie, migdały, ziarna słonecznika. Zawierają one dodatkowo duże ilości witaminy E, która działa jak przeciwutleniacz (unieszkodliwia wolne rodniki tlenowe uszkadzające naczynia krwionośne).
Spożywanie odpowiedniej ilości błonnika, zwłaszcza frakcji rozpuszczalnej w wodzie (wiąże on kwasy żółciowe w jelicie cienkim, zwiększając ich wydalanie, a jednocześnie zmniejsza wchłanianie cholesterolu z pożywienia).
Źródłem błonnika rozpuszczalnego w wodzie są płatki owsiane, których spożycie może znacząco wpłynąć na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi. Innym źródłem błonnika rozpuszczalnego w wodzie są warzywa i owoce oraz nasiona roślin strączkowych.
Spożywanie dziennie przynajmniej 700 g warzyw i owoców, gdyż są one źródłem antyoksydantów: witaminy C, β-karotenu, witaminy E.
Unieszkodliwiają one wolne rodniki tlenowe uszkadzające naczynia krwionośne, błony komórkowe, przyczyniając się do powstawania miażdżycy i jej powikłań (zawału, udaru mózgu, choroby niedokrwiennej). Z kolei udowodniono, że flawonoidy zawarte w warzywach i owocach mają działanie przeciwmiażdżycowe. Najwięcej β-karotenu, który chroni naczynia krwionośne przed uszkodzeniem, zawierają warzywa pomarańczowe: marchew, dynia, cukinia, z owoców: melon oraz ciemnozielone warzywa liściaste: sałata, szpinak, jarmuż, nać pietruszki, które oprócz wspomnianej witaminy, są źródłem kwasu foliowego chroniącego organizm przed nadmiarem homocysteiny (czynnika rozwoju miażdżycy). Źródłem witaminy C są owoce jagodowe i cytrusowe, pomidory, brokuły, borówki, czarne porzeczki, grejpfruty. Dodatkowo warzywa i owoce są źródłem potasu, który bierze udział w regulacji ciśnienia krwi (działa hipotensyjnie).
Spożywanie warzyw i owoców bogatych w pektyny - związki zmniejszające stężenie złego cholesterolu (LDL). Zaliczamy do nich: grejpfruty, marchew, warzywa dyniowate, jabłka, morele, pigwy.
Cebulę, czosnek, czerwone winogrona zawierające substancje o działaniu przeciwkrzepliwym.
Kiełki pszenicy, owsa, soi oraz innych nasion.
Są one bardzo ważnym źródłem witaminy C i E oraz kwasów omega-3. Są doskonałym uzupełnieniem sałatek i innych potraw.
Zwiększenie podaży: potasu, magnezu, wapnia, selenu.
Pierwiastki te mają istotne znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu układu krążenia.
Odpowiednią podaż produktów mlecznych fermentowanych (maślanki, kefiry, jogurty o obniżonej zawartości tłuszczu), ponieważ bakterie kwasu mlekowego asymilują cholesterol, zwiększając przez to jego wydalanie.
Dodatkowo są one źródłem wapnia, który jest konieczny do prawidłowej pracy serca i mięśni oraz bierze udział w procesie krzepnięcia krwi.
Odpowiednią ilość płynów.
Wskazane jest wypijanie co najmniej 1,5 litra wody mineralnej niegazowanej (najlepiej niskosodowej). Bardzo korzystnie na układ krążenia wpływa czarna herbata, zawiera ona kwarcetynę, która zapobiega odkładaniu się cholesterolu i działa przeciwzakrzepowo. Wskazane są również soki owocowe i warzywne, najlepiej świeżo wyciskane bez dodatku cukru.
spożywania dużej ilości soli kuchennej, ponieważ jej nadmiar powoduje zatrzymywanie się wody w organizmie i zwiększenie ciśnienia krwi
Sól kuchenną najlepiej zastąpić solą potasową, a do doprawiania potraw używać ziół o intensywnym smaku, np. czosnku (który dodatkowo obniży ciśnienie), majeranku, estragonu, pietruszki, tymianku, koperku.
spożywania dużej ilości cukru i słodyczy (które dodatkowo są źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych).
Cukry (głównie sacharoza znana jako cukier trzcinowy i buraczany oraz fruktoza) zwiększają poziom trójglicerydów w surowicy krwi.
Spożywania dużej ilości: masła, śmietany, jaj (głównie żółtek), tłustych serów. Produkty te są źródłem witaminy A, dlatego przy planowaniu diety bardzo ważne jest włączenie warzyw i owoców bogatych w β-karoten.
Smażenia w dużej ilości tłuszczu, bowiem przenika on do wnętrza potrawy, pogarszając jej strawność, zwiększając kaloryczność. Nie stosuje się zasmażek do podprawiania potraw i mąki do zagęszczania sosów.
Słodkich napojów typu: oranżady, słodkie soki z kartonów.
Są one źródłem cukru i pustych kalorii.
| PRODUKTY | DOZWOLONE | DOZWOLONE W OGRANICZONYCH ILOŚCIACH | PRZECIWWSKAZANE |
| PIECZYWO | Wszystkie rodzaje ciemnego pieczywa: orkiszowe, graham, razowe, żytnio-razowe. Mogą być z ziarnami, najlepiej na zakwasie (jeżeli nie ma przeciwwskazań) niebarwione karmelem. | Chleb pszenno-żytni | Wszystkie rodzaje pszennego pieczywa: bułki pszenne, kajzerki, bagietki, ciabatty, drożdżowe, barwione karmelem. Nie zaleca się pieczywa świeżego. |
| WARZYWA I OWOCE | Wszystkie warzywa świeże i mrożone, owoce świeże i mrożone, owoce konserwowe niesłodzone, soki owocowe i warzywne. Bardzo wskazane są suche nasiona roślin strączkowych. | Orzechy, migdały, pestki i ziarna | Owoce kandyzowane, warzywa solone i konserwowe, orzeszki i ziarna solone. |
| MLEKO I PRODUKTY NABIAŁOWE | Mleko 0,5-1,5% tłuszczu, jogurty kefiry i maślanki do 1,5% tłuszczu, chude sery i twarogi. Jeżeli poziom cholesterolu jest bardzo wysoki, wskazane są produkty nabiałowe 0% tłuszczu. | Sery twarogowe i jogurty półtłuste | Pełne mleko, śmietana, mleczko skondensowane, twarogi pełnotłuste, sery żółte, pleśniowe, jogurty pełnotłuste. |
| RYBY I OWOCE MORZA | Ryby chude (mintaj, tilapia, pstrąg, morszczuk dorsz, dorada), ryby tłuste bogate w kwasy omega-3 (łosoś, makrela, halibut, tuńczyk, śledzie). Najlepiej gotowane, pieczone, grillowane. | Małże, homary, ryby wędzone | Ryby smażone w panierce w dużej ilości tłuszczu. Niewskazane są krewetki, kalmary, ikra ze względu na dużą zawartość cholesterolu. |
| MIĘSO | Indyk, kurczak (najlepiej bez skóry), królik, zając, cielęcina, dziczyzna | Chuda wołowina, chuda wieprzowina, jagnięcina | Mięsa z widocznymi pasmami tłuszczu: kaczki, gęsi, tłuste wędliny: boczek, baleron, salceson, kiełbasy, frankfurterki kabanosy, parówki. |
| ZIEMNIAKI | Pieczone i gotowane | Smażone na tłuszczu, frytki, placki ziemniaczane, krążki | |
| TŁUSZCZE | Wszystkie oleje zawierające jednonienasycone kwasy tłuszczowe: rzepakowy, oliwa z oliwek, oleje zawierające wielonienasycone kwasy tłuszczowe: słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, olej z zarodków pszennych. | Masło (jeżeli występuje bardzo wysoki poziom cholesterolu, masło też nie jest wskazane), margaryny miękkie. | Smalec, słonina, łój, margaryny twarde, olej kokosowy (jest źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych). |
| SOSY I PRZYPRAWY | Dozwolone są wszystkie przyprawy poprawiające walory smakowe i trawienie: majeranek, bazylia, oregano, tymianek, zioła prowansalskie, mięta, pieprz, słodka czerwona papryka, czosnek (obniża ciśnienie krwi), przyprawy korzenne. | Sosy sałatkowe na bazie niskotłuszczowych jogurtów | Sól, majonez, sosy i kremy sałatkowe, sosy na bazie śmietany i masła. Gotowe mieszanki przyprawowe, zawierające dużą ilość soli. |
| ZUPY | Najlepiej na wywarach warzywnych lub wywarach na chudym mięsie. | Zaprawiane śmietaną lub innymi tłuszczami | |
| DESERY | Sorbety, bezy, galaretki, budynie na chudym mleku, sałatki owocowe. | Ciastka i ciasteczka przygotowywane na maśle i margarynach twardych, marcepan, chałwa, biszkopty. | Czekolada, batony, tłuste ciasta z kremami na bazie śmietany i masła. |
| NAPOJE | Słaba herbata, kawa zbożowa, napoje mleczno-owocowe, soki owocowe i warzywne, najlepiej świeżo wyciskane bez dodatku cukru, zielona i czerwona herbata, herbatki ziołowe. | Słaba kawa rozpuszczalna, wino czerwone | Kakao, mocna herbata, kawa naturalna |
- Piśmiennictwo:
- Helena Ciborowska, Anna Rudnicka "Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka".
- Zofia Wieczorek-Chełmińska "Żywienie w chorobach serca".
- Barbara Cybulska, Longina Kłosiewicz-Latoszek, Aleksandra Cichocka, "Zaburzenia lipidowe".